Միստի՞կա կամ ինչպե՞ս ԽՍՀՄ երեք քանդողները մեռան ուկրաինական պատերազմի մեկնարկից հետո

Ինչ-որ տեղ միս­տի­կա­յի է նման, սա­կայն փաստն այն է, որ ուկ­րա­ի­նա­կան պա­տե­րազ­մի մեկ­նար­կից հե­տո մե­կը մյու­սի հե­տե­ւից այն աշ­խարհ գնա­ցին ե­րեք ան­ձինք, ով­քեր ԽՍՀՄ-ի փլուզ­ման հիմ­նա­կան, ա­մե­նա­ա­ռանց­քա­յին դե­րա­կա­տար­նե­րից է­ին: Ստա­նիս­լավ Շուշ­կե­ւի­չը եւ Լե­ո­նիդ Կրավ­չու­կը, ով­քեր 1991 թվա­կա­նի դեկ­տեմ­բե­րի 8-ին Բե­լա­ռու­սի Բե­լո­վե­ժյան թա­վու­տում Բո­րիս Ել­ցի­նի հետ մի­ա­սին ստո­րագ­րե­ցին ԽՍՀՄ-ի լու­ծար­ման խայ­տա­ռակ փաս­տա­թուղ­թը, մա­հա­ցան մա­յի­սի 3-ին եւ մա­յի­սի 10-ին: Եվ հի­մա էլ ԽՍՀՄ-ի փլուզ­ման հա­ջորդ ա­ռանց­քա­յին մե­ղա­վո­րը՝ Մի­խա­յիլ Գոր­բա­չո­վը, գնաց նրանց հե­տե­ւից:

ԽՍՀՄ-Ի ՓԼՈՒԶ­ՄԱ­ՆԸ ՀԱ­ՋՈՐ­ԴԱԾ ԴԱ­ՐԱՇՐ­ՋԱ­ՆԻ Ա­ՎԱՐ­ՏԸ

Ի­հար­կե, կա­րե­լի է ա­սել՝ ի՞նչ միս­տի­կա, ե­րեքն էլ տա­րիք­ներն ա­ռած մար­դիկ է­ին: Բա­ցի այդ, ԽՍՀՄ փլուզ­ման գլխա­վոր մե­ղա­վոր­նե­րից վեր­ջի­նը՝ Ել­ցի­նը, տա­րի­ներ ա­ռաջ է մահ­կա­նա­ցուն կնքել: Այդ­պես էլ կա: Դրա­նով հան­դերձ էլ, ինչ­քան էլ տա­րիք­ներն ա­ռած, բայց այս­պես ի­րար հե­տե­ւի՞ց, ու հենց այն բա­նից ան­մի­ջա­պես հե­տո, երբ ե­րեք հան­ցա­կից­նե­րի պատ­մա­կան դա­վա­ճա­նու­թյունն ա­մե­նա­տե­սա­նե­լի եւ շո­շա­փե­լի ձե­ւով հա­կա­ռակ ըն­թաց­քի մե՞ջ է մտել: Ինչ վե­րա­բե­րվում է Ել­ցի­նին, ա­պա նա այդ քա­ռյա­կից մի­ակն էր, ով մե­ղան­չեց, ա­րած­նե­րի հա­մար ժո­ղո­վուրդ­նե­րից նե­րո­ղու­թյուն խնդրեց եւ ՌԴ-ում իշ­խա­նու­թյու­նը հանձ­նե­լով ազ­գա­յին ու­ժե­րին՝ դրեց հիմքն այն գոր­ծըն­թա­ցի, ո­րը հասց­րեց հա­տուկ ռազ­մա­կան օ­պե­րա­ցի­ա կոչ­վա­ծին: Այ­սինքն, Ել­ցի­նը դեռ տա­րի­ներ ա­ռաջ էր իր պատ­մա­կան ա­ռա­քե­լու­թյունն ա­վար­տել, հան­գիստ կա­րող էր հե­ռա­նալ: Իսկ այս ե­րե­քին ե­րե­ւի ինչ­-որ ուժ պա­հեց մին­չեւ այն պա­հը, որ տես­նե­ին սե­փա­կան դա­վա­ճա­նու­թյան տա­պալ­ման մեկ­նար­կը: Այ, դրա­նով ար­դեն նա­եւ նրանց պատ­մա­կան դերն ա­վարտ­վեց…

Ա­մեն դեպ­քում, ան­կախ նրա­նից, թե ին­չու այս ե­րե­քը մինչ այս պա­հը գո­յա­տե­ւե­ցին եւ ի­րար հե­տե­ւից գնա­ցին, փաստն այն է, որ ուկ­րա­ի­նա­կան պա­տե­րազմն ի­րոք փա­կում է ԽՍՀՄ-ի փլուզ­մա­նը հա­ջոր­դած պատ­մա­կան դա­րաշր­ջա­նը, իսկ Գոր­բա­չո­վի մա­հը դրա ցու­ցադ­րա­կան ե­րանգ­նե­րից մեկն է: ՀՌՕ-ն նա­եւ ի ցույց դրեց, որ ԽՍՀՄ-ի փլուզ­մա­նը հա­ջոր­դած պատ­մա­կան դա­րաշր­ջա­նի ա­վարտ աս­վա­ծը Մոսկ­վան պատ­կե­րաց­նում է Մի­ու­թյան վե­րա­կանգն­ման տես­քով:

ՆՈՐ ՄԻ­ՈՒ­ԹՅՈՒՆ

Ա­յո, հենց Մի­ու­թյան եւ ոչ թե Ռու­սա­կան կայ­ս­րու­թյան կամ ռու­սա­կան հո­ղե­րի հետ­հա­վաք­ման, ինչ­պես ան­վա­նում են տար­բեր փոր­ձա­գետ­ներ: Այ­սինքն, եր­կար ժա­մա­նակ այն տպա­վո­րու­թյունն էր, որ Մոսկ­վան փոր­ձում է կողմ­նո­րոշ­վել, թե ինչ սցե­նա­րով է ա­ռաջ շարժ­վե­լու՝ մեկ մի­աս­նա­կան Ռու­սաս­տան պե­տու­թյա՞ն, թե՞ նոր Մի­ու­թյան: Ընդ ո­րում, երբ դոն­բա­սյան հատ­վա­ծը, ա­պա նա­եւ Ուկ­րա­ի­նա­յից պոկ­ված մյուս մա­սե­րը, վեր­ջա­պես՝ նա­եւ այլ նման մի­ա­վոր­ներ, օ­րի­նակ՝ Հա­րա­վա­յին Օ­սե­թի­ան ակ­տի­վո­րեն խո­սում է­ին Ռու­սաս­տա­նին մի­ա­նա­լու հան­րաք­վե­նե­րի անց­կաց­ման ծրագ­րե­րի մա­սին, այն տպա­վո­րու­թյունն էր, թե Մոսկ­վա­յում ա­ռաջ են տա­նում մեծ Ռու­սաս­տա­նի տես­լա­կա­նը:

Բայց ա­հա հան­րաք­վե­նե­րի թե­ման կար­ծես մղվեց երկ­րորդ պլան: Փո­խա­րե­նը, նման փոքր պե­տու­թյուն­նե­րից մե­կը` Աբ­խա­զի­ան, բո­լո­րո­վին այլ ազ­դակ­ներ սկսեց հղել: Նախ, վեր­ջերս Աբ­խա­զի­ա­յի նա­խա­գահ Աս­լան Բժա­նի­ան Վլա­դի­միր Սո­լո­վյո­վին տված հար­ցազ­րույ­ցում  նույն­պես հայ­տա­րա­րեց, որ Աբ­խա­զի­ան պատ­րաստ է մի­ա­նալ Ռու­սաս­տա­նի եւ Բե­լա­ռու­սի Մի­ու­թե­նա­կան պե­տու­թյա­նը: Նա­խօ­րե­ին էլ Աբ­խա­զի­ա­յի արտ­գործ­նա­խա­րար Ի­նալ Ար­ձին­բան նույն Սո­լո­վյո­վի (թե ին­չու հենց նրա, դժվար չէ կռա­հել)` «Երե­կո Վլա­դի­միր Սո­լո­վյո­վի հետ» հա­ղոր­դա­շա­րի ե­թե­րում շա­րու­նա­կեց այդ միտ­քը` հա­վաս­տի­աց­նե­լով, որ նախ`ՀՌՕ-ի հիմ­նա­րար ար­դյունք­նե­րից մեկն Աբ­խա­զի­ան հա­մա­րում է ինք­նիշ­խան պե­տու­թյուն­նե­րի ընդ­լայն­ված մի­ու­թյուն ստեղ­ծե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րի աճ: Ա­պա նա­եւ, որ Աբ­խա­զի­ան պատ­րաստ է մաս կազ­մել այդ մի­ու­թյա­նը: Այ­սինքն, այդ մի­ու­թյու­նը պետք է ձե­ւա­վո­րել Ռու­սաս­տա­նի եւ Բե­լա­ռու­սի Մի­ու­թե­նա­կան պե­տու­թյան բա­զա­յի վրա: Վեր­ջա­պես, որ Աբ­խա­զի­ան այդ մա­սին խո­սում է ոչ թե տե­սա­կա­նո­րեն, այլ սկսել է գործ­նա­կան աշ­խա­տանք եւ ա­ռա­ջին հեր­թին օ­րենսդ­րու­թյան ներ­դաշ­նա­կեց­ման ուղ­ղու­թյամբ աշ­խա­տան­քի տես­քով:

Ա­սել, թե սա Աբ­խա­զի­ա­յի նա­խա­ձեռ­նու­թյունն է, մի­ամ­տու­թյուն կլի­ներ: Ա­վե­լի շուտ, այս ա­մե­նը հե­տե­ւյալ տպա­վո­րու­թյունն է թող­նում. Մոսկ­վա­յում ար­դեն ա­վե­լի հստակ պատ­կե­րա­ցում­ներ ու­նեն ոչ թե կոնկ­րետ Աբ­խա­զի­ա­յի, այլ առ­հա­սա­րակ` այդ կար­գի չճա­նաչ­ված հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րի ընդ­հան­րա­կան խնդրի լուծ­ման առն­չու­թյամբ. Որ­պես ա­ռան­ձին մի­ա­վոր­ներ, դրանք կմի­ա­վոր­վեն ընդ­հա­նուր պե­տու­թյան կազ­մում: Ճիշտ է, ժա­մա­նա­կին այս տես­լա­կանն է­լի է շրջա­նառ­վել, սա­կայն այդ ըն­թաց­քում խոս­վեց, որ Բե­լա­ռու­սում կան խան­դի նո­պա­ներ. ին­չու պետք է փոք­րիկ Աբ­խա­զի­ան, Մերձդ­նեստ­րը կամ Հվ. Օ­սե­թի­ան Բե­լա­ռու­սի հետ կար­գա­վի­ճակ ստա­նան: Բայց այս ա­ռու­մով Ի­նալ Ար­ձին­բան իր հի­շա­տակ­ված ե­լույ­թում բա­վա­կա­նին ու­շագ­րավ ակ­նարկ հղեց: Այս­պես, նա սկսեց պատ­մել, թե ինչ բարձր եւ ընդգր­կուն մա­կար­դա­կով է Բե­լա­ռու­սը սկսել շփվել Աբ­խա­զի­այ­ի հետ, ին­չը հու­շում է Բատ­կա­յի տրա­մադ­րու­թյուն­նե­րում ի հայտ ե­կած ո­րո­շա­կի շրջա­դար­ձե­րի մա­սին: Ե­րե­ւի սկսել է կռա­հել, որ ե­թե նոր Մի­ու­թյու­նը չդառ­նա հա­վա­սար մի­ա­վո­րում­նե­րի հա­վա­քա­տե­ղի, այլ գնա այդ տա­րածք­նե­րը ՌԴ-ի մեջ նե­րա­ռե­լու գոր­ծըն­թաց, ա­պա այդ ճա­կա­տա­գի­րը վաղ թե ուշ կչո­քի նա­եւ Բե­լա­ռու­սի դու­ռը:

Այս ա­մե­նով հան­դերձ, ա­սել, թե այս գոր­ծըն­թա­ցը կա­րող է շատ եր­կար ձգվել, իր հեր­թին սխալ կլի­ներ: Ուկ­րա­ի­նա­կան պա­տե­րազ­մը շատ եր­կար ձգել Ռու­սաս­տա­նը հաս­տատ չի պատ­րաստ­վում, եւ կա այն ծա­վալ­վող լուրջ փո­ր­ձա­գի­տա­կան եզ­րա­կա­ցու­թյու­նը, որ ար­դեն այս աշ­նա­նը ե­թե ան­գամ պա­տե­րազ­մը  չա­վարտ­վի, ա­պա առն­վազն ա­վար­տը մի­ան­գա­մայն տե­սա­նե­լի եւ շո­շա­փե­լի տեսք կստա­նա: Իսկ այդ դեպ­քում Մոսկ­վան ու­զի, թե ոչ, պետք է ա­րա­գո­րեն իր վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ գտնվող տա­րածք­նե­րի կար­գա­վի­ճա­կը հստա­կեց­նի: Ընդ ո­րում, ե­թե Դո­նեց­կը եւ Լու­գանսկն ինչ-որ կար­գա­վի­ճակ ու­նեն, կա­րե­լի է մի փոքր էլ ձգել, ա­պա մյուս տա­րածք­նե­րի հար­ցը լրիվ օ­դից կախ­ված է. կա՛մ պետք է դրանք դարձ­նել հան­րա­պե­տու­թյուն­ներ` ԴԺՀ-ի եւ ԼԺՀ-ի օ­րի­նա­կով, ո­րը կլի­ներ ժա­մա­նա­կա­վոր լու­ծում: Կա՛մ պետք է բո­լոր տա­րածք­նե­րը, այդ թվում` ԴԺՀ-ն եւ ԼԺՀ-ն մի­ա­վո­րել, այ­սինքն` վե­րա­դառ­նալ Նո­վո­ռո­սի­ա­յի սցե­նա­րին: Կա՛մ էլ, վեր­ջա­պես, այդ տա­րածք­նե­րը նե­րա­ռել ՌԴ-ի կազ­մում` Ղրի­մի օ­րի­նա­կով: Որ տար­բե­րակն էլ, որ ո­րոշ­վի, դա պետք է ա­րագ ա­նել: Ընդ ո­րում, ե­թե ըն­դու­նենք, որ Մոսկ­վան ի­րոք վերջ­նա­կա­նա­պես կողմ­նո­րոշ­վել է հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րի ստեղծ­ման եւ դրանք Մի­ու­թյան մեջ նե­րա­ռե­լու սխե­մա­յի օգ­տին, ա­պա այս դեպ­քում, նախ­կին ուկ­րա­ի­նա­կան տա­րածք­նե­րին զու­գա­հեռ, պետք է նույն տեմ­պե­րով լու­ծել նա­եւ մյուս չճա­նաչ­ված հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րի եւ Մի­ու­թյան մաս դառ­նա­լու հա­վակ­նորդ այլ ճա­նաչ­ված պե­տու­թյուն­նե­րի մի­ա­վոր­ման խնդի­րը:

ՀԱ­ՅԱՍ­ՏԱՆ-ԱՐՑԱԽ

Այն, որ այս ա­մենն ուղ­ղա­կի­ո­րեն վե­րա­բե­րում է նա­եւ մեզ, հաս­կա­նա­լի է: Մի կող­մից, Ար­ցա­խը եւս ռու­սա­կան վե­րա­հս­կո­ղու­թյան տակ գտնվող չճա­նաչ­ված  հան­րա­պե­տու­թյուն է, ճիշտ այն­պես, ինչ­պես Աբ­խա­զի­ան կամ Հվ. Օ­սե­թի­ան: Ինչ տես­լա­կան ու­նի Մոսկ­վան` Ար­ցա­խի հետ կապ­ված. սա, ինչ խոսք, մե­ծա­պես կախ­ված է նրա­նից, թե Ար­ցախն իր հեր­թին ի՞նչ պատ­կե­րացում­ներ ու­նի նշված գոր­ծըն­թաց­նե­րի առն­չու­թյամբ: Այս մա­սին մինչ այժմ մի­այն եր­կա­կի եւ եր­կի­մաստ հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ են ե­ղել ինչ­պես պաշ­տո­նա­կան Ստե­փա­նա­կեր­տից, այն­պես էլ` Ար­ցա­խի քա­ղա­քա­կան շրջա­նակ­ներից: Գու­մա­րած, այդ­տեղ գոր­ծում է գե­րակ­տիվ ա­րեւմ­տա­մետ ուժ, այն­պես որ, շատ բան մնում է մշու­շում: Չնա­յած նրան, որ այ­լընտ­րան­քը հաս­կա­նում են բո­լո­րը` դա ադր­բե­ջա­նա­կան վե­րահս­կո­ղու­թյունն է:

Ինչ վե­րա­բե­րում է Հա­յաս­տա­նին, ա­պա Մի­ու­թե­նա­կան պե­տու­թյան թե­ման, ըստ մի­ան­գա­մայն ար­ժա­նա­հա­վատ տվյալ­նե­րի, Ռու­սաս­տա­նը տար­բեր մա­կար­դակ­նե­րով ան­գամ  ներ­կա վար­չա­կար­գի հետ քննար­կել է: Ար­ձա­գան­քը, ի­հար­կե, հաս­կա­նա­լի է, հաշ­վի առ­նե­լով նա­եւ հա­կա­ռու­սա­կան քա­րո­զար­շա­վի այն հե­ղե­ղը, ո­րը ա­մե­րի­կա­սո­րո­սյան փո­ղե­րով մի­այն թե­ժաց­նում են, եւ դա ան­հե­տե­ւանք չի մնում: Բայց մյուս կող­մից, ե­թե հի­մա կա Մի­ու­թե­նա­կան պե­տու­թյան մաս դառ­նա­լու ա­ռա­ջարկ, ա­պա վա­ղը-մյուս օ­րը մի­գու­ցե խնդրենք, բայց չստա­նանք:

Չնա­յած, նույն հե­ռան­կա­րի ա­ռաջ է նա­եւ Ադր­բե­ջա­նը: Այն, որ Բա­քուն եւս կստա­նա կամ մի­գու­ցե ստա­ցել է Մի­ու­թե­նա­կան պե­տու­թյան մեջ ներգ­րավ­վե­լու ա­ռա­ջարկ, մի­ան­շա­նակ է: Ի տար­բե­րու­թյուն Նի­կո­լի, Ա­լի­ե­ւը, ի­հար­կե, բազ­մա­պա­տիկ ան­գամ ա­վե­լի մեծ մա­նեւ­րա­կա­նու­թյուն ու­նի: Բայց վերջ­նար­դյուն­քի հար­ցում ան­գամ դա քիչ դեր կու­նե­նա, ե­թե Ադր­բե­ջա­նի ա­ռաջ դրվի «կամ-կամ» տար­բե­րակ: Իսկ դա մի­ան­գա­մայն ռե­ալ կդառ­նա, ե­թե ուկ­րա­ի­նա­կան պա­տե­րազ­մում սկսվի ի­րա­վի­ճա­կի ո­րա­կա­կան փո­փո­խու­թյան փուլ:

Կարճ ա­սած, կար­ծես թե ինչ­պես Ա­լի­ե­ւը, այն­պես էլ Նի­կո­լը փոր­ձում են դեռ ժա­մա­նակ շա­հել մին­չեւ աշ­նան վեր­ջե­րը, երբ մեծ հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ ինչ­պես ուկ­րա­ի­նա­կան պա­տե­րազ­մում, այն­պես էլ ՌԴ-ԱՄՆ հա­կա­մար­տու­թյու­նում կգա հստա­կե­ցում­նե­րի փուլ: Ա­մեն դեպ­քում, նա­խօ­րե­ին Բրյու­սե­լում կա­յա­ցած Նի­կո­լի եւ Ա­լի­ե­ւի հան­դի­պու­մից եւս հենց այդ տպա­վո­րու­թյունն ա­ռա­ջա­ցավ:

ՔԵ­ՐՈԲ  ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ