Ի՞նչ կարող ենք ակնկալել, եթե Թուրքիան իրոք ՆԱՏՕ-ից դուրս գա

Եվ այս­պես, Թուր­քի­ան կանգ­նել է դե­պի ԱՄՆ կամ դե­պի ՌԴ–Չի­նաս­տան խաչ­մե­րու­կում (տե´ս նաեւ https://soyuz.iravunk.am/25260/): Ո՞ր տար­բե­րա­կը կնա­խընտ­րի, կախ­ված է մեկ պարզ հան­գա­ման­քից` որ թե­ւին Ան­կա­րան կհա­մա­րի ապա­գա հաղ­թող:

Որ կնա­խընտ­րի ռու­սա­կան ուղ­ղու­թյու­նը, հու­շում են նա­եւ ներ­կա իրո­ղու­թյուն­նե­րը եւ այդ թվում` ուկ­րա­ի­նա­կան պա­տե­րազ­մը, որը թե­եւ ձգձգվում է, սա­կայն դժվար է են­թադ­րել, որ Մոսկ­վան այն տա­նուլ կտա:

Սա­կայն նման իրա­վի­ճա­կում Հա­յաս­տա­նի հա­մար կա մեկ շատ կա­րե­ւոր հարց. իսկ ի՞նչ պետք է սպա­սել, եթե Թուր­քի­ան իրոք ՆԱ­ՏՕ–ն լքի: Եթե չլքի, ապա մտա­ծե­լու բան առանձ­նա­պես չկա. կու­նե­նանք նույն իրա­վի­ճա­կը, որն այս պա­հին առ­կա է: Բայց եթե լքի, դա ար­դեն նոր իրա­վի­ճակ կդառ­նա, ան­նա­խա­դեպ: Ընդ որում, ինչ­պես աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան, այն­պես էլ` տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին մա­կար­դա­կով:

Ու­նի Հա­յաս­տա­նը նման իրա­վի­ճա­կի հա­մար ռազ­մա­վա­րա­կան հաշ­վարկ. Ան­կեղ­ծո­րեն կզար­մա­նա­յինք, եթե հան­կարծ պարզ­վեր, որ հա­յաս­տա­նյան գոր­ծող իշ­խա­նա­կան հա­մա­կար­գում ոչ թե ան­գամ նման հաշ­վարկ­ներ, այլ առ­հա­սա­րակ այդ մա­սին մտա­ծող կա: Բայց հե­ռան­կա­րը կա, ռե­ա­լու­թյան մեծ մաս­նա­բա­ժին ու­նի, ընդ որում` խոս­քը ոչ թե սա­րե­րի հե­տե­ւում գտնվող, այլ` աչք­նե­րիս առաջ զար­գա­ցող գոր­ծըն­թա­ցի մա­սին է:

Այս­պի­սով, ի՞նչ պատ­կեր կստա­նանք: Առա­ջին քայ­լը, որին Թուր­քի­ան կդի­մի` ՆԱ­ՏՕ–ից դուրս գա­լու դեպ­քում, ինչ խոսք, ՌԴ–Իրան ուղ­ղու­թյամբ նոր որա­կի հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան նա­խա­ձեռ­նու­թյու­նը կլի­նի: Նման փորձ, ի դեպ, կա՝ Սի­րի­ա­յի հետ կապ­ված ՌԴ–Իրան–Թուր­քիա ձե­ւա­չա­փը, որին, ի դեպ, ժա­մա­նա­կին Թուր­քի­ան գնաց՝ էլի ամե­րի­կյան կո­ա­լի­ցի­ա­յից հետ քաշ­վե­լով: Ընդ որում, ինչ­պես այդ նույն փոր­ձը հու­շում է, նման գոր­ծակ­ցու­թյա­նը Մոսկ­վան եւ Թեհ­րանն ամե­նե­ւին էլ դեմ չեն, հաշ­վի առ­նե­լով նա­եւ, որ դա ամ­րաց­նում է նրանց դիր­քե­րը ԱՄՆ–ի հետ պայ­քա­րում:

Թե ինչ խո­րու­թյան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան մա­սին կա­րող է խոսք գնալ, իհար­կե, հի­մա որե­ւէ բան ասե­լը կլի­նի գու­շա­կու­թյուն: Սա­կայն են­թադ­րե­լի է, որ Թուր­քի­ան կգնա այն ուղ­ղու­թյամբ, որով հի­մա շարժ­վում է Իրա­նը: Այն է` խո­րը հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյուն ՌԴ–ի ձե­ւա­վո­րած եվ­րա­սի­ա­կան կա­ռույց­նե­րի հետ, բայց նա­եւ հիմ­նա­կան ու­շադ­րու­թյան կենտ­րո­նում պա­հե­լով նա­եւ Չի­նաս­տան–Հնդկաս­տան ուղ­ղու­թյու­նը` ել­նե­լով տնտե­սա­կան սպա­սե­լիք­նե­րից: Խոս­քը՝ մաս­նա­վո­րա­պես հայտ­նի կո­մու­նի­կա­ցի­ոն մե­գած­րագ­րե­րի մա­սին է, որոն­ցից «Մե­տաք­սի ու­ղո­ւ>> գործ­նա­կան մեկ­նար­կի մա­սին չհայ­տա­րա­րեց նա­եւ Չի­նաս­տա­նը` Սանկտ Պե­տեր­բուր­գի վեր­ջին տնտե­սա­կան ֆո­րու­մի նա­խա­գահ Սիի հղած տե­սա­ու­ղեր­ձով: Ընդ որում, այս հե­ռան­կար­նե­րը եւս Թուր­քի­ա­յի հա­մար հա­վե­լյալ շար­ժա­ռիթ են, որ հետ քաշ­վի ԱՄՆ–ից, որը սե­փա­կան դաշ­նակ­ցի հետ իս­կա­կան տնտե­սա­կան պա­տե­րազ­մի մեջ է մտել՝ փոր­ձե­լով ոչն­չաց­նել թուր­քա­կան լի­րան:

Եթե իրա­դար­ձու­թյուն­նե­րը զար­գա­նան այս ուղ­ղու­թյամբ, Թուր­քի­ա­յի հա­մար, իհար­կե, առաջ­նա­յին կդառ­նա ՌԴ–ին ամե­նա­հա­վա­տա­րիմ դաշ­նակ­ցի կեր­պա­րով ներ­կա­յա­նա­լը: Բայց դա դեռ չի նշա­նա­կում, որ Հա­յաս­տա­նը «նստած տե­ղը» իր բո­լոր խնդիր­նե­րի լու­ծու­մը կստա­նա:

Նախ չմո­ռա­նանք, որ նման կար­ճա­տեւ իրա­վի­ճակ Հա­յաս­տանն էլի տե­սել է: 1920թ.–ին, երբ Բոլ­շե­ւի­կյան Ռու­սաս­տա­նը Հա­յաս­տա­նին առա­ջար­կում է դա­շինք, եւ այդ հար­ցով ըն­թա­նում էին բա­նակ­ցու­թյուն­ներ, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, մեր այն ժա­մա­նակ­վա իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը որո­շե­ցին գնալ արեւմ­տյան ուղ­ղու­թյամբ: Իսկ ահա Թուր­քի­ան, որն Արեւ­մուտ­քի հետ այդ պա­հին խո­րը հա­կա­սու­թյուն­նե­րի մեջ էր, խա­ղաց ՌԴ–ի ուղ­ղու­թյամբ , եւ ար­դյուն­քում Հա­յաս­տանն ու­նե­ցավ լրջա­գույն կո­րուստ­ներ: Ասել, թե 1920թ.–ի հա­մե­մատ տար­բե­րու­թյու­նը շատ մեծ է, սխալ կլի­ներ: Նման իրա­վի­ճա­կում ինչ­պե՞ս կվար­վի հա­յաս­տա­նյան ներ­կա իշ­խա­նու­թյու­նը… Չնա­յած, սա ավե­լորդ հարց էր, երբ հայտ­նի չէ ան­գամ, որ նման հե­ռան­կար­նե­րի ուղ­ղու­թյամբ մեր իշ­խա­նա­կան հա­մա­կար­գում ինչ–որ կերպ մտա­ծում են:

Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ան­կախ Հա­յաս­տա­նի դիր­քո­րո­շու­մից, ներ­կա­յումս, ի տար­բե­րու­թյուն 1920թ.–ի, Հա­յաս­տա­նի արեւմ­տյան սահ­ման­նե­րին կանգ­նած է ռու­սա­կան բա­նա­կը: Իսկ դա հու­շում է, որ եթե ան­գամ մեր ներ­կա իշ­խա­նա­վոր­ները որո­շեն Երե­ւանն էլ «թուրք եղ­բայր­նե­րին» նվի­րել, արա­ջին հեր­թին Ան­կա­րան կմտա­ծի՝ բա­ցա­հայ­տո­րեն վերց­նի՞ նման նվեր, որի դեպ­քում նա­եւ ռու­սա­կան ուղ­ղու­թյան մա­սին պետք է մո­ռա­նալ: Գու­մա­րած նա­եւ Իրա­նին, որը քա­նիցս կտրուկ դեմ է ար­տա­հայտ­վել տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին սահ­ման­նե­րի փո­փո­խու­թյա­նը: Չէ, թուր­քա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյունը, իհար­կե, շատ ավե­լի նուրբ է, որ նման կո­պիտ սխալ­նե­րի գնա: Բայց մյուս կող­մից էլ, սխալ կլի­նի մտա­ծել, թե հա­նուն ռուս­նե­րի հետ դա­շին­քի, Անկա­րան մտքից կհա­նի պան­թյուր­քիզ­մը:

Ըստ ամե­նայ­նի, կփոր­ձեն շատ ավե­լի գրա­գետ գոր­ծել: Ինչ կա որ, պետք եղավ, նա­եւ Հա­յաս­տա­նին «եղբայ­րու­թյան» ձո­ներ կհղեն, թե վերջ, այն սրի­կա անգ­լո­սաք­սե­րից պրծանք, հի­մա ռուս­նե­րի հետ ընդ­հա­նուր բա­րե­կա­մու­թյունն է, ու­րեմն ապ­րե­լու ենք, որ­պես իրար սի­րող եւ հար­գող հա­րե­ւան­ներ: Բայց այն, որ այդ ձո­նե­րի ներ­քո կփոր­ձեն խցկվել հա­յաս­տա­նյան բո­լոր հնա­րա­վոր ծա­կու­ծու­կե­րը, առա­վե­լա­գույն դիր­քեր գրա­վել, դա էլ է կաս­կա­ծից դուրս:

Կան­խե­լու հա­մար շատ պարզ բան է պետք, որ Հա­յաս­տա­նը գո­նե մի փոքր պե­տու­թյուն դառ­նա՝ սե­փա­կան լավ ու վա­տի հստակ գի­տակ­ցու­թյամբ: Բայց դրան, ան­կեղծ ասած, կաս­կա­ծում ենք, եւ այս­տեղ խնդիրն ամե­նե­ւին էլ մի­այն Նի­կոլն ու իր խուն­տան չեն:

Երկ­րոր­դը, որ նման նուրբ թուր­քա­կան ար­շա­վան­քը եւս կան­խի Ռու­սաս­տա­նը, գո­նե իր դիր­քե­րը չվտան­գե­լու մտա­վա­խու­թյու­նից ել­նե­լով: Բայց նա­ե­ւ ասել, թե ռու­սա­կան դի­վա­նա­գի­տու­թյունն իր նրբու­թյամբ փայ­լում է եւ թուր­քա­կան նման ին­տեր­վեն­ցի­ա­յի դեպ­քում հա­ջո­ղու­թյամբ կկի­րա­ռի «գրկե­լով՝ խեղ­դել» ռազ­մա­վա­րու­թյու­նը, էլի դժվար է ասել: Իրո­ղու­թյունն այն է, որ ինչ­պես նա­եւ այս վեր­ջին իրա­դար­ձու­թյու­նն­երը ցույց տվե­ցին, ռու­սա­կան էլի­տա­յում էլ դա­վա­ճան­նե­րի պա­կաս չկա: Մի մա­սը որո­շե­ց «թռնել», մի մա­սը, ան­շուշտ, դեռ գոր­ծում է՝ բո­լո­րից բարձր գո­ռա­լով պատ­րի­ո­տիզ­մի մա­սին: Ու քա­նի դեռ չի ավարտ­վել ռու­սա­կան էլի­տա­յի ու պե­տա­կան հա­մա­կար­գի մաք­րու­մը, քա­նի դեռ հստակ չեն մատ­նանշ­վել պե­տա­կան շա­հե­րը, այդ թվում՝ միջ­նա­ժամ­կետ եւ եր­կա­րա­ժամ­կետ հե­ռան­կար­նե­րի հա­մար, եւ հստակ չեն դար­ձել դրանց հաս­նե­լու ռազ­մա­վա­րա­կան ու­ղի­նե­րը, դժվար է ասել, որ թուր­քա­կան էքս­պան­սի­ա­յին հա­ջող հա­կագ­րոհ կլի­նի:

Կարճ ասած, մեծ հարց է, թե մեզ հա­մար որն է ավե­լի լավ տար­բե­րակ: Որ Թուր­քի­ան մնա իր ստան­դարտ դիր­քո՞ւմ՝ ՆԱ­ՏՕ–ո՞ւմ, որը գո­նե ռուս­նե­րին ստի­պում է վտանգ զգալ: Թե՞ ավե­լի վատ կլի­նի, երբ Թուր­քի­ան սկսի ռուս­նե­րի հետ եղ­բայ­րու­թյուն խա­ղալ՝ վե­րած­վե­լով գա­ռան մոր­թի հա­գած գայ­լի:

Քերոբ Սարգսյան