Կովկասում Էրդողանի կրկնակի խաղը Մոսկվան եւ Թեհրանը չեն հանդուրժում

Նախօրեին սպաս­վում էր Ի­րա­նի արտ­գործ­նա­խա­րար Հո­սեյն Ա­միր-Աբդոլ­լա­հյա­նի այ­ցը Մոսկ­վա: Ի­րա­նա­կան աղ­բյուր­ներն ա­վե­լի վաղ հնա­րա­վոր է­ին հա­մա­րում, որ Մոսկ­վա կմեկ­նի նա­եւ Չա­վու­շօղ­լուն, եւ բա­ցի երկ­կողմ քննար­կում­նե­րից, կանց­կաց­վի նա­եւ ե­ռա­կողմ հան­դի­պում: Ան­գամ խո­սում է­ին հնա­րա­վոր թե­մա­նե­րից՝ Սի­րի­այից, Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սից, հայտ­նի հա­ցա­հա­տի­կա­յին գոր­ծար­քից եւ այլն:

ՌՈՒՍ-ԹՈՒՐ­ՔԱ­ԿԱՆ ՀԱՐ­ԹԱ­ԿԸ ՍԱ­ՌԵՑ­ՎԱ՞Ծ Է

Բայց ա­հա Աբ­դոլ­լա­հյա­նի այ­ցը Մոսկ­վա չկա­յա­ցավ: Այդ մա­սին նա­խօ­րե­ին հայտ­նել էր նա­եւ ՌԴ ԱԳՆ-ն՝ բա­ցատ­րե­լով, որ հուն­վա­րի 17-ին նա­խա­տես­ված  բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը  հե­տաձգ­վել են «երկու դի­վա­նա­գետ­նե­րի հա­մա­ձայ­նու­թյու­նից հե­տո»: Թե ին­չու, բա­ցատ­րու­թյուն տրված չէր: Իսկ Աբ­դոլ­լա­հյանն մեկ­նա­բա­նեց, որ «տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ո­րոշ ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի պատ­ճա­ռով Մոսկ­վա մեկ­նե­լը հե­տաձգ­վել է, եւ այ­ցը կկա­յա­նա մի փոքր ա­վե­լի ուշ»:

Այ­սինքն, նա­եւ մեզ հա­մար բա­վա­կա­նին կա­րե­ւոր՝ ՌԴ-Իրան-Թուր­քի­ա ԱԳ նա­խա­րար­նե­րի մա­կար­դա­կով ե­ռա­կողմ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը  ո՞ր «տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին  ո­րոշ ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի պատ­ճա­ռով» են կանգ ա­ռել, շատ կա­րե­ւոր է հաս­կա­նալ:

Բանն այն է, որ ա­ռանձ­նա­հա­տուկ ինչ-որ ցնցում­ներ այս պա­հին տե­սա­նե­լի չեն: Ո­րո­շա­կի խնդիր­ներ կան սի­րի­ա­կան ուղ­ղու­թյամբ, այդ թվում՝ Մոսկ­վա­յում այս օ­րե­րին ծրագր­ված Սի­րի­ա­յի եւ Թուր­քի­ա­յի արտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րի հան­դի­պու­մը ՌԴ-ի միջ­նոր­դու­թյամբ եւս տե­ղի չի ու­նե­նա­լու: Բայց նա­եւ կան խո­սակ­ցու­թյուն­ներ, թե դա հնա­րա­վոր է փետր­վա­րի կե­սե­րին, այ­սինքն՝ մնում է օ­րա­կար­գում: «Տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րից» մեկն էլ Ար­ցա­խի շա­րու­նակ­վող շրջա­փա­կումն է, ո­րը կա­րող էր չլի­նել, ե­թե Ան­կա­րան, ի պա­տաս­խան Սի­րի­ա­յի հար­ցով ռուս­նե­րի միջ­նոր­դու­թյան, իր փոքր եղ­բոր «գյա­մե­րը քա­շեր»:

Ե­թե ըն­դու­նենք, որ պատ­ճա­ռը սա է, ա­պա մեկ է, կա նա­եւ այն հար­ցը, թե Էր­դո­ղանն ան­գամ ցան­կու­թյան դեպ­քում կա­րո՞ղ է Ա­լի­ե­ւի «գյա­մե­րը քա­շել»: Թե­կու­զեւ հաշ­վի առ­նե­լով այս ա­մե­նին զու­գա­հեռ հնչած Բաք­վում Իս­րա­յե­լի դես­պան Ջորջ Դի­կի (որին, ի դեպ, վե­րագր­վում է հայ­կա­կան ծա­գում, թե նրա նախ­կին­նե­րը Ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նից փրկվող­նե­րից են) հայ­տա­րա­րու­թյու­նը՝ ադր­բե­ջա­նա­կան կա­ռա­վա­րա­կան ռե­սուրս­նե­րից մե­կին տված հար­ցազ­րույ­ցում, թե. «Կար­ծում եմ, որ Իս­րա­յե­լի եւ Ադր­բե­ջա­նի հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը շա­րու­նա­կում են ընդ­լայն­վել… Ա­մե­նա­կա­րե­ւոր ի­րա­դար­ձու­թյունն այն էր, որ երբ Ադր­բե­ջա­նը մտավ Ղա­րա­բա­ղյան երկ­րորդ պա­տե­րազմ, մենք այս­տեղ է­ինք՝ ուս ու­սի տված կանգ­նած մեր գոր­ծըն­կե­րոջ  եւ ըն­կե­րոջ հետ…»:

Այն, որ Իս­րա­յելն ի­րոք «ուս ու­սի տված» պա­տե­րազ­մում կանգ­նած էր Ադր­բե­ջա­նի կող­քին, այն ժա­մա­նակ էլ հայտ­նի բան էր: Մի­այն թե պաշ­տո­նա­պես դա չէ­ին հաս­տա­տում, իսկ մեր տե­ղի դա­վա­ճան­ներն էլ գե­րա­դա­սում է­ին եւ գե­րա­դա­սում են այդ փաս­տը շրջան­ցել: Բայց երբ հի­մա դես­պա­նի մա­կար­դա­կով են դա խոս­տո­վա­նում, ա­ռաջ է գա­լիս պարզ հար­ցը՝ ին­չո՞ւ:

Ի­հար­կե՝ հասկ­ա­նա­լի է, Իս­րա­յե­լի հա­մար Ադր­բե­ջանն ըն­դա­մե­նը Ի­րա­նի վրա հար­ձակ­վե­լու տրամպ­լին է: Ընդ ո­րում, հաշ­վի առ­նե­լով փաս­տը, որ Ի­րա­նը ռազ­մա­կան տեխ­նի­կա­յի ա­ռու­մով ներ­կա­յումս բա­ռա­ցի­ո­րեն թռիչ­քի մեջ է, մին­չեւ իսկ հայ­տա­րա­րում է հի­պեր­ձայ­նա­յին հրթիռ­ներ ու­նե­նա­լու մա­սին, ուր որ է այն­տեղ կտե­ղա­կայ­վեն ռու­սա­կան Սու-35-էր, ակ­նարկ­ներ կան ընդ­հուպ՝ ռու­սա­կան մի­ջու­կա­յին պաշտ­պա­նու­թյան մա­սին: Գու­մա­րած, ար­դեն ան­թա­քույց խոս­վում է նա­եւ «Հյու­սիս-Հա­րավ» նա­խա­ձեռ­նու­թյան գործ­նա­կան մեկ­նար­կի մա­սին, Ադր­բե­ջա­նում տե­ղի են ու­նե­նում ԵՏՄ-ին մի­ա­նա­լու քննար­կում­ներ, ո­րոնց կյան­քի կոչ­վե­լու պա­րա­գա­յում Իս­րա­յե­լը ստիպ­ված կլի­նի լքել Ադր­բե­ջա­նում իր դիր­քե­րը: Ար­դյուն­քում, հենց ներ­կա փու­լում Իս­րա­յե­լի հա­կա­ի­րա­նա­կան տրա­մադ­րու­թյուն­նե­րը կտրուկ սրվել են: Իսկ այն, որ Իս­րա­յե­լի հիմ­նա­կան լոբ­բիս­տի հա­մա­րում ու­նե­ցող  Բրի­տա­նի­ան  մին­չեւ  Mi6-ի մա­կար­դա­կով այս օ­րե­րին կաշ­վից դուրս է գա­լիս, որ լու­ծի Ար­ցա­խի, ա­սենք նա­եւ Հա­յաս­տա­նը թյուր­քա­կան վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ դնե­լու խնդի­րը, դրա­նով էլ ա­ռաջ մղի Ի­րա­նի դեմ պա­տե­րազ­մի գոր­ծը, իր հեր­թին է ակ­նար­կում, որ Թել Ա­վի­վը հան­գու­ցա­լուծ­ման հաս­նե­լու խնդիր ու­նի:

Իսկ ա­հա մյուս կող­մից, Ի­րա­նի պաշ­տո­նյա­ներն օ­րերս հայ­տա­րա­րե­ցին, թե Ադր­բե­ջա­նի հետ խնդիր­նե­րը հարթ­վել են, այն է՝ Ա­լի­ե­ւին բա­ցատր­վել է, որ չփոր­ձի ա­վե­լորդ խա­ղե­րի մեջ մտնել: Ընդ ո­րում, Ի­րանն այդ մա­սին խո­սեց Ան­կա­րա­յի եւ Բաք­վի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի հետ հա­մա­տեղ քննար­կում­նե­րից հե­տո, նա­եւ դրանց շրջա­նակ­նե­րում եւս մեկ ան­գամ ընդգ­ծե­լով կով­կա­սյան սահ­ման­նե­րի ան­փո­փո­խու­թյան եւ ար­ցա­խյան գո­տում այլ զոր­քե­րի ներ­կա­յու­թյան ան­թույ­լատ­րե­լի­ու­թյան թե­զը: Իսկ դա ակ­նարկ է, որ Ան­կա­րան նույն­պես հա­մա­միտ է ե­ղել, որ Բա­քուն պետք է վերջ տա իր հա­կա­ի­րա­նա­կան խա­ղե­րին: Ու այս հա­մա­տեքս­տում Իս­րա­յելն իր դես­պա­նի մի­ջո­ցով սկսեց  Բաք­վին հի­շեց­նել «ուս ու­սի տվածի» մա­սին, ո­րի հաշ­վին, ի դեպ, Ա­լի­ե­ւը մին­չեւ իսկ Ի­րա­նին հյու­սի­սա­յին հատ­վածն ի­րե­նով ա­նե­լու հա­վակ­նու­թյուն­ներ էր ցու­ցա­բե­րում՝ բա­ցա­հայ­տո­րեն ա­ջակ­ցե­լով Ի­րա­նում ներ­քին հե­ղաշր­ջում կազ­մա­կեր­պե­լու վեր­ջին գոր­ծըն­թա­ցին:

Եվ երբ այս ի­րա­վի­ճա­կում Ա­լի­ե­ւը դեռ շա­րու­նա­կում է փակ պա­հել Լա­չի­նի մի­ջանց­քը, դրա­նով ցույց տա­լով, որ դեռ մնում է հա­կա­ռու­սա­կան խա­ղի մեջ, ա­պա նա­եւ Ան­կա­րան պետք է չսպա­սի իր օգ­տին Մոսկ­վա­յի քայ­լե­րին, ո­րոնք, ի դեպ, միտ­ված են նա­եւ Թուր­քի­ա­յում սպաս­վող ընտ­րու­թյուն­նե­րում Էր­դո­ղա­նի վար­կա­նի­շի բարձ­րաց­մա­նը:

ԷՐ­ԴՈ­ՂԱ­ՆԻՆ ՄՈՍԿ­ՎԱ­ՅԻ ԵՎ ԹԵՀ­ՐԱ­ՆԻ ՕԳ­ՆՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ ՇԱՏ Է ՊԵՏՔ

Ա­մեն դեպ­քում, Մոսկ­վա­յի փո­խա­րեն Աբ­դոլ­լա­հյա­նը մեկ­նեց Թուր­քի­ա: Իսկ դա նշա­նա­կում է, որ դեռ ինչ­պես Ի­րան-Թուր­քի­ա, այ­նպես էլ ՌԴ-ի հետ ե­ռա­կողմ ձե­ւա­չա­փը ար­գե­լա­կու­մից հա­նե­լու խնդիր կա: Հաշ­վի առ­նե­լով, որ ըստ Ի­րա­նի ԱԳ նա­խա­րա­րի ակ­նար­կի, այ­ցի հիմ­քում ինչ­պես երկ­կողմ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի, այն­պես էլ Սի­րի­ա­յում վեր­ջին զար­գա­ցում­նե­րի եւ Մոսկ­վա­յում Սի­րի­ա­յի, Ռու­սաս­տա­նի եւ Թուր­քի­ա­յի պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րար­նե­րի վեր­ջին հան­դի­պում­նե­րի թե­մա­ներն են լի­նե­լու: Հա­ջո­ղու­թյան դեպ­քում ծրագր­ված է նա­եւ Էբ­րա­հիմ Ռայ­ի­սի­ի այ­ցը, ո­րը թուր­քա­կան կող­մի հրա­վե­րով է, եւ բո­լորն են հաս­կա­նում, որ դա եւս միտ­ված է Էր­դո­ղա­նի նա­խընտ­րա­կան վար­կա­նի­շին: Ընդ ո­րում, ի­րան­ցի նա­խա­րարն ընդգ­ծել է նա­եւ, որ քննարկ­վե­լիք հար­ցե­րից են Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում տե­ղի ու­նե­ցող զար­գա­ցում­նե­րը, ո­րոնք «առաջ­նա­յին նշա­նա­կու­թյուն ու­նեն»:

Ընդ ո­րում, ի­րա­նա­կան աղ­բյուր­նե­րը նա­եւ հա­մոզ­ված են, որ այս պա­հին, թուր­քա­կան ընտ­րու­թյու­ննե­րի հետ կապ­ված, Էր­դո­ղա­նի հա­մար գնա­լով մի­այն սրվում է Ի­րա­նից, Ռու­սաս­տա­նից եւ Սի­րի­ա­յից ե­կող քա­րոզ­չա­կան գոր­ծոն­նե­րի կա­րե­ւո­րու­թյու­նը: Բանն այն է, որ ե­թե Էր­դո­ղա­նը ծրագ­րում էր ընտ­րու­թյուն­նե­րի ժամ­կե­տը ա­մառ­վա­նից տե­ղափ­ո­խել գար­նան սկիզբ, դրա­նով ընդ­դի­մա­դիր ու­ժե­րին հնա­րա­վո­րու­թյուն չտա­լով նա­խա­պատ­րաստ­վել, սա­կայն կար­ծես թե այդ ծրա­գի­րը ձա­խող­վում է: Նա­խօ­րե­ին Թուր­քի­ա­յում ընդ­դի­մու­թյան ա­ռաջ­նորդ­նե­րը ստո­րագ­րե­ցին հա­մա­տեղ հայ­տա­րա­րու­թյուն, ո­րով ցույց տվեցին, որ պատ­րաստ են մի­աս­նա­կան ճա­կա­տով հան­դես գալ, ե­թե ան­գամ ընտ­րու­թյուն­ներն անց­կաց­վեն ապ­րի­լի 6-ին, ին­չի մա­սին ռե­ալ խո­սակ­ցու­թյուն­ներ կա­յին: Մի­ա­ժա­մա­նակ ի­րա­նա­կան աղ­բյու­րը նա­եւ նկա­տում է. «Պա­տա­հա­կան չէ, որ Էր­դո­ղա­նը ակ­տի­վո­րեն քա­ղա­քա­կան մի­ա­վոր­ներ է հա­վա­քում հա­ցա­հա­տի­կի գոր­ծար­քով, գա­զա­յին կենտ­րո­նով, Ի­րա­քում եւ Սի­րի­ա­յում քրդե­րով, Դա­մաս­կո­սի հետ ե­ռա­կողմ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րով, ԱՄՆ-ի հետ են­թադ­րյալ «առճա­կատ­մամբ», Հու­նաս­տա­նի դեմ սպառ­նա­լիք­նե­րով եւ այլն»: Եվ նկա­տենք, որ թվարկ­ված քայ­լե­րի զգա­լի մասն ուղ­ղա­կի­ո­րեն կապ­ված է Ի­րա­նի եւ Ռու­սաս­տա­նի հետ, այ­սինքն՝ այն քա­ղա­քա­կան օ­ժան­դա­կու­թյան, որն այն­տե­ղից կլի­նի կամ չի լի­նի:

Հայ­տա­րա­րու­թյու­նը, ո­րով հան­դես ե­կավ Աբ­դոլ­լա­հյա­նը՝ Չա­վու­շօղ­լո­ւի հետ հան­դիպ­ման շրջա­նակ­նե­րում, պետք է որ Ան­կա­րա­յի հա­մար լա­վա­տե­սա­կան հնչի. «Բա­րե­բախ­տա­բար, եր­կու երկր­նե­րի հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը ճիշտ ու­ղու վրա են, եւ այ­սօր մենք կա­րող ենք Թուր­քի­ան նշել որ­պես այն հա­րեւ­ան­նե­րից մե­կը, ո­րը լա­վա­գույն հա­րա­բե­րու­թյուն­ներն ու­նի Ի­րա­նի հետ»:

Սա­կայն դա խնդրի մի կողմն է. լի­ա­կա­տար հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հա­մար պետք է որ Ան­կա­րա­յի «փոքր եղ­բայ­րը»՝ Բա­քուն, եւս նույն հու­նից չշեղ­վի, կամ ե­թե շեղ­վում է, ա­պա Ան­կա­րան պետք է կա­րո­ղա­նա կար­գի բե­րել: Կամ ե­թե չի կա­րո­ղա­նում, այ­սինքն՝ Բաք­վի հա­մար ա­վե­լի «մեծ եղ­բայր» է Իս­րա­յե­լը, ա­պա Ան­կա­րան պետք է այդ փաստն ըն­դու­նի՝ բխող հե­տե­ւանք­նե­րով հան­դերձ: Ի վեր­ջո, չմո­ռա­նանք, որ այս­տեղ խնդի­րը մի­այն Լա­չի­նի մի­ջանցքը բա­ցել-չբա­ցե­լը չէ: Ի­րա­նի հա­մար այս խա­ղում դրված է սե­փա­կան գո­յու­թյան հար­ցը, նույն կար­գի անվ­տան­գա­յին հար­ցեր ու­նի Մոսկ­վան՝  է­լի կապ­ված կով­կա­սյան ուղ­ղու­թյան կա­յու­նու­թյան հետ: Իսկ դա նշա­նա­կում է, որ կով­կա­սյան ուղ­ղու­թյամբ Էր­դո­ղա­նի կրկնա­կի խա­ղը Մոսկ­վան եւ Թեհ­րա­նը չեն հան­դուր­ժի:

Քերոբ Սարգսյան