«Ինչո՞ւ հայ գրողներին հանկարծ հետաքրքրեցին հոգեկան հիվանդները, թմրամոլները, համասեռամոլներն ու փողոցի պոռնիկները».ՀՐԱՉՈՒՀԻ ՓԱԼԱՆԴՈՒԶՅԱՆ

Անդրադառնալով երկրի գրական կյանքին`«Իրավունքը» զրուցեց արձակագիր, լրագրող ՀՐԱՉՈՒՀԻ ՓԱԼԱՆԴՈՒԶՅԱՆԻ հետ:

– Տիկին Փալանդուզյան, ըստ Ձեզ, ի՞նչ վիճակում է այսօրվա հայ գրական կյանքը:

– Հայ մարդը գրիչ է վերցնում, որպեսզի գրի` նա անվերապահորեն տաղանդավոր է: Խոսք կարող է լինել բացառապես տաղանդի չափի մասին: Հենց այսօր մեր գրական անդաստանում իշխում են անուրանալի ձիրքով օժտված արձակագիրներն ու բանաստեղծները: Սակայն կարծիք հայտնել գրական կյանքի մասին ես չեմ կարող, դրան մասնակից չեմ, իմ վերաբերմունքը հայեցողական է, այն էլ հայացք է դրսից: Եթե գրական գլխավոր կառույցի ղեկավարին հրավիրում են նախագահական, ուրեմն ենթադրելի է, որ այն շնչում է: Էական չէ, թե վերջին չորս տարում այդ նախագահականը կամ նրա տվյալ պահի տնօրենը ինչ լավ բան են արել երկրի համար, ու թե ինչու է հրավիրյալն այն ընդունել: Պիտի որ նկատի առնված լինեն ծաղկաձորյան հաճելի միջոցառումները, մրցանակները, մեծարման ցերեկույթները, տպագրված գրքերը: Այդքանով գրական կյանք մեր հանրապետությունում կա, թեկուզեւ այն ապրում եւ զարգանում է իր նեղ միջավայրում, իր ընտել կանոններով: Ցավոք, ձեռքերս վաղուց նորատիպ գրքեր չեն շոշափում, գիտեմ այնքանը` որքանն արտացոլվում է վերացական աշխարհում` սոցցանցերում: Խոսքս` վերջին 8-9 տարիների մասին է, մինչ այդ բախտ ունեի հեղինակներից ընծաներ ստանալ ու իրենց հետ սրտաբացորեն ընկալումներս քննարկել: Թերեւս այսքանը կարող եմ ասել, որ արդի հայ գրական կյանքը ազգի խնդիրներ լուծող չէ ու ամենակարեւորը` գրական հսկաներ մատնացույց չի անում, ովքեր էլ ունեն հայ գրողին վայել արժանիքներ` առաջնագծում չեն, անտեսվում են: Ըստ երեւույթին, դեր են խաղում նրանց քաղաքական կողմնորոշումները, մինչդեռ գրական կառույցն ինքը պետք է առաջին ընդդիմադիրը լիներ մեր այս բախտորոշ օրերում: Եթե, այնուամենայնիվ, կան խոշոր գրողներ ու հիասքանչ գրքեր, որոնց անհաղորդ եմ, ներողություն եմ խնդրում հեղինակներից ու նրանց տաղանդի արգասիքներից:

– Ովքե՞ր են այսօրվա գրական հերոսները, եթե համեմատենք անցյալի հետ:

– Նախորդ դարում աշխարհով մեկ արշավեց փոքր մարդու գովերգությունը, հայագիր գործերում այդ միտումն ուշ հաղթանակեց, ինչը, հայավարի հաղթանակ էր` բոլորին վարակեց: Հիմա դա որոշ չափով տեղը զիջել է Արցախյան պատերազմի հերոսների կերպավորումներին, այդուհանդերձ “Սամվել”-ներ ու “Վարդանանք”-ներ չեն գրվում: Ոմանց կարծիքով հիմա մարդկանց հետ հարկավոր է խոսել ոչ թե հերոսականության, այլ առօրեականության լեզվով, անգամ պատմական սիրված, ընդօրինակելի անհատների կերպարներն են աղավաղում, անունն էլ դրել են գրական գյուտարարություն: Սա, իհարկե, ստեղծագործական նախասիրություն չէ, պարզամիտ հրապուրանք չէ, ավելի հավանական է` վճարովի հանձնարարություն է: Ինչո՞ւ հայ գրողներին հանկարծ հետաքրքրեցին հոգեկան հիվանդները, թմրամոլները, համասեռամոլները, հանցագործները, ի բնե տկարամիտները, փողոցի պոռնիկները: Մի՞թե չկան այլ “փոքր մարդիկ”, շարքային քաղաքացիներ, որոնք իրենց գոյությամբ գեղեցկացնում են կյանքը, բարիք են գործում, փրկում են մարդկանց, ճանապարհ են ցույց տալիս: Բայց չարքը հո քնած չէ, հարկավոր է մարդ արարածին վարկաբեկել, նրա մտածելակերպն ու հոգին նեղացնել մինչեւ ստամոքսի բավարարում: Մանավանդ` եթե նա հայ է: Մի շրջանում մեր գրողների ստեղծագործություններն ուղղակի ճռնչում էին հուսահատությունից, տողերի արանքից ճչում էին նվաստացածները, արհամարհվածները, ճնշվածները, ասես մոլորակում մարդկային ոչինչ չէր մնացել: Իմ համոզմամբ` գրականությունը այն աշխարհն է, որտեղից ընթերցողները պետք է վերադառնան վսեմով հարստացած ու հույսերով ներշնչված: Ճշմարտության այդօրինակ բացահայտումն եմ գրականություն համարում: Բոլոր չափանիշները մի կողմ թողնենք, այսօր հրատապ է մեր ազգին ինքնաճանաչման ու վճռականության պաշարներով զինելը, ինչը, ցավոք, գրական հնչողություն չի ստանում գոնե արձակում, չափածոյում զրգուն անուններ ու գործեր շատ ունենք: Ըստ երեւույթին, հայացքներս պետք է դարձնենք մեծերի ստեղծածին: Կարծիքս այսպես ընդհանրացնեմ` լավ գրողներ շատ ունենք, լավ թեմաներ ու հայահմա կերպարներ` քիչ: Դա պետական մտածողության բացակայության տխուր հետեւանքներից մեկն է:

– Ո՞ւմ են բաժին ընկնում գրական մրցանակները:

– Մի օրինակ գիտեմ, այդ մասին պատմեմ: 2006-ին պետական պատվերով տպագրվեց իմ “Քառակուսի գնդակ” ծրագրային վեպը, մտերիմներս, այդ թվում` հայտնի գրողներ, խորհուրդ տվեցին ներկայացնել պետական մրցանակի: Համոզեցին, տարա: Հետեւեց մեռելային լռությունը, հետո գրող ընկերներիցս մեկն ասաց` հանձնաժողովի անդամներից ոչ մեկը քո վեպը չի էլ կարդացել, վաղուց որոշված էր, թե մրցանակն ում են տալու: Ես գիտեի, որ գրածս մաքուր գրականություն է, համենայդեպս արցունք չթափեցի, քանզի ընդամենը ցանկանում էի, որ այդ առաջին գրական գործս որքան հնարավոր է` շատ հայեր կարդային: Իմ կարծիքով` գեղարվեստն ու ազգային խնդիրները կարողացել էի միահյուսել, խոսել այն ամեն վտանգների մասին, որոնք այսօր մեր երկրի դժբախտությունն են: Որքան աղետ կարելի է գրքով կանխել… բայց մտահոգվող չկա: Ես ինձ գրող չեմ համարում, ճիշտ հասկացեք, առանց որեւէ հավակնության գրում եմ մտքիս մեջ կատարվողի մասին, իմ երկրի, իմ ընկերների, ծանոթների մասին, զզուշորեն հուշում եմ, թե որն է ճիշտը, որը` մերժելին: Երջանիկ եմ դիմագրքային ընթերցողներիս անկեղծ կարծիքներն ունենալով, նրանք երբեմն ապշեցնում են իրենց նրբանկատությամբ, ամենահաճելին, անշուշտ, անկեղծ հաճոյախոսությունն է: Միայն ափսոսում եմ, որ գրածս այդքան պատմվածքները, վեպերն ու վիպակները, ասույթները թղթե հրաշք դարձնելու հնարավորություն չունեմ: Մեծ ցավ է, որ գիրք տպագրելու համար պիտի ունենաս գումար կամ հովանավոր: Մեր պետությունն այս հարցում թշնամուց վատ է: Չար չեմ, մրցանակներ ստացողների համար ուրախ եմ, սրտանց շնորհավորում եմ: Բացառությամբ այն դեպքերի, երբ հային մրցանակ են տալիս միջազգային այս ու այն կառույցները: Դրանք միշտ ունենում են հետին շահեր, ուստի ես ակամայից սկսում եմ մտածել մրցանակակրի ազգային պատկանելության մասին: Կասկածամիտ չեմ, պարզապես այս վերջին շրջանում օտար շահերի գրոհը մեր երկրի ու գանձերի ուղղությամբ շատ տեսա:

– Ժամանակակից գրողի լեզվի մասին ի՞նչ կարծիք ունեք:

– Օրվա հայ գրականությունը, իհարկե, տարաբնույթ է, ոսկեհատիկ ոգորումների կողքին շատ են աղբարկղային պարունակությունները: Կոպիտ արտահայտվեցի, որովհետեւ վաղուց հետաքրքրվում եմ մեր լեզվի հարցերով, կազմել եմ օտարամուտ բառերի հայերեն համարժեքների բառարան եւ լեզվաոճական ուղեցույց ու լավ գիտեմ թե՛ առկա թերությունները, թե՛ միտումները: Ոմանք մի անհեթեթ միտք են ուզում արմատավորել, թե հայերեն գրական լեզուն սահմանափակ հնարավորություններ ունի, ուստի պետք է գրել ինչպես պատահի` խառնելով բարբառները, խոսվածքները, ժարգոնը եւ անգամ փողոցային-խուժանականը: Սա մոլորություն չէ, պատահականություն չէ, հայերենի հուժկու ներուժը, շլացուցիչ ճոխությունը, նբությունը մեր չուզողներին հանգստություն չեն տալիս: Նախ, որովհետեւ հայերենը բխում է մարդկության նախասկզբից ու պարփակում է տիեզերական անհամար գաղտնիքներ, ապա` իր բացառիկ ճկունության շնորհիվ անդադար կատարելագործվում է, ճարտասանության նոր հորիզոններ բացում: Գրական հայերենի գռեհկացումը, ապաեւ վերացումը նույն զինանոցում է, որը թշնամին մեր դեմ գործի է դնում ահա արդեն քանի դար, իսկ այս օրերում դա անում է անթաքույց ու արագ, կարելի է ասել` շտապելուց շնչահեղձ է լինում: Ես ընդունում եմ, որ գրողը պետք է օգտագործի նշածս լեզվական շերտերը, բայց միայն որպես ոճավորման միջոց, հեղինակային լեզուն պետք է լինի միմիայն գրական հայերենը: Բացառություն է որեւէ հերոսի անունից արվող պատմությունը: Ինչը շատ հայ գրողներ անում են հայերենն իջեցնելով նրան պատկանող գահից, համագործակցություն է չար ուժերի հետ եւ միայն նվազագույն դեպքում` անգետի մոլորություն: Վերջին դեպքում էլ, կարծում եմ, նման խոտանը չպետք է հասնի ընթերցողին: Ասում են` ինչպիսին կյանքն է` այնպիսին էլ պետք է լինի արվեստը: Սա գռեհկացում էլ չէ, արժեքների ոտնահարում է: Մարդը ստեղծագործում է` իր նմանին բարձրացնելու եւ կյանքի սեր ներարկելու համար, եթե անում է հակառակը` կա՛մ ապաշնորհ է, կա՛մª վարձու սազանդար: Շատ մեծ ցավով տեսնում եմ, որ ինչպես խնկելի կերպարները, կենսահույզ գաղափարները, այնպես էլ ազնվական հայերենը դուրս է մղվում ոչ միայն լրագրությունից, հանրային խոսքից ու քաղաքականությունից, այլեւ` գրականությունից: Սա մեր լեզվի հանդեպ մեծ դավադրություն է, կանխելն ամեն միտք կրողի պարտականությունն է: Այս խայտառակ իշխանություններից ազատագրվելուց հետո կատարվելիք հրատապ գործերից մեկը պետք է լինի հայերենի մասին խիստ օրենքի ընդունումը, եթե չենք ուզում, որ մեր ինքնության այս հզորագույն սյունը վերջնականապես տապալվի: Ինչպես հայ գենը, հայ լեզուն եւս վերահառնելու եզակիություն ունի, մենք դրան եւս մեկ անգամ կհասնենք:

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ