Երրորդ աշխարհամարտի կենտրոն կդառնա՞ մեր տարածաշրջանը

Այս­պի­սով, Ի­րա­նի շուրջ ստեղծ­ված ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կի թե­ման (տե´ս նաեւ https://iravunk.com/?p=247669&l=am), ի վեր­ջո, հաս­նում է նրան, թե հնա­րա­վո՞ր է ի­րա­նա-իսրա­յե­լյան հա­կա­մար­տու­թյան հիմ­քով հրահ­րել Եր­րորդ աշ­խար­հա­մարտ: Թե՞ անգ­լո­սաք­սո­նա­կան վեր­նա­խա­վը մտա­ծում է ըն­դա­մե­նը նման պատ­րանք ստեղ­ծե­լով՝ Ի­րա­նին խա­ղից դուրս հա­նե­լու մա­սին:

Օ­րի­նակ՝ քա­ղա­քա­գետ-ամե­րի­կա­գետ Դմիտ­րի Եվս­տա­ֆի­եւն այս վեր­ջին ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րին մո­տե­նում է հենց այդ՝ Ի­րա­նին խա­ղից դուրս հա­նե­լու փոր­ձի տե­սան­կյու­նից՝ հաս­նե­լով նման եզ­րա­կա­ցու­թյան. «Մենք ա­ռաջ մի­այն խո­սում է­ինք հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մից, ու աշ­խար­հը լրիվ լի­ար­ժեք քայլ ա­րեց դե­պի այն:

Անգ­լո­սա­քսե՞րը: Ա­յո, նրանք ա­ռաջ­նագ­ծում են, բայց ոչ մի­այն նրանք: Ի­հար­կե, ե­թե ես լի­ա­կա­տար դա­վադ­րու­թյան տե­սա­բան լի­նե­ի, կկա­պե­ի Իս­րա­յե­լին` Ի­րա­նին պա­տաս­խան հար­վա­ծի դրդե­լու սադ­րան­քը (եւ հե­տա­գա­յում ա­մեն ին­չը) Կիմ Չեն Ը­նի քրոջ հայ­տա­րա­րու­թյան հետ, որ ԿԺԴՀ-ն եւ Ռու­սաս­տա­նը նույն խրա­մա­տում են: Երբ չորս պե­տու­թյուն­ներ՝ Ռու­սաս­տա­նը, Բե­լա­ռու­սը, Հյու­սի­սա­յին Կո­րե­ան եւ Ի­րա­նը, գտնվում են նույն խրա­մա­տում, ի­րա­վի­ճա­կը սկսում է բո­լո­րո­վին այլ ձեւ ստա­նալ, քան 2022 թվա­կա­նի փետր­վա­րին եւ ա­ռա­վել եւս՝ 2021 թվա­կա­նի դեկ­տեմ­բե­րին էր:

Ուս­տի­եւ, Ի­րա­նին նոր կո­ա­լի­ցի­ա­յից դուրս մղե­լը շատ գրա­վիչ է: Սա հա­կա­ա­մե­րի­կյան աշ­խար­հի թույլ օ­ղակն է, ո­րը ահ­ռե­լի ջան­քեր է գոր­ծադ­րել թույլ չլի­նե­լու հա­մար: Իսկ Ի­րա­նի վրա հար­ձակ­վե­լու ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի հա­մա­ձայ­նու­թյու­նը (որե­ւէ մե­կը կաս­կա­ծո՞ւմ է դրան) խոս­տո­վա­նու­թյուն է, որ Ի­րանն այն­քան թույլ չէ, որ կոր­ծան­վի մի­այն ներ­սից: Իսկ ժա­մա­ցույ­ցը թրթռում է…

Բայց ես դա­վադ­րու­թյան տե­սա­բան չեմ: Պար­զա­պես կա­սեմ, որ գրե­թե մի­ա­ժա­մա­նակ մի քա­նի ու­ժեր՝ Ռու­սաս­տա­նը, Ի­րա­նը, ԱՄՆ-ը, Իս­րա­յե­լը, Թուր­քի­ան, Հնդկաս­տա­նը, քայ­լեր կա­տա­րե­ցին ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մեջ՝ ել­նե­լով ա­ռա­ջին հեր­թին ներ­քա­ղա­քա­կան նկա­տա­ռում­նե­րից: Այն­քան ան­գամ է պա­տա­հել: Օ­րի­նակ, 1910-ական­նե­րի կե­սե­րին: Ա­յո, սա «վե­րահսկ­վող քա­ո­սի» փորձ է: Ոչ, սա դեռ «երկրորդ ճա­կատ» չէ Ռու­սաս­տա­նի դեմ: Բայց դա ար­դեն շատ մոտ է դրան:

Բայց ար­դյոք ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը կկա­րո­ղա­նա՞ն կա­ռա­վա­րել ի­րենց ստեղ­ծած մեծ քա­ո­սը, երբ այն այր­վի «այրիչ­նե­րի» վրա, հարց է:

Հենց նրանք են՝ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը, ով­քեր նույ­նիսկ ա­ռայժմ ձեռն­պահ են մնում ի­րենց մեջ բրի­տա­նա­ցի­նե­րին ա­վե­լաց­նե­լուց, մո­տա­լուտ մեծ քա­ո­սի հայ­րերն են: Ստի եւ քա­ո­սի հայ­րեր: Հի­մա դա ակն­հայտ է, կար­ծում եմ, ար­դեն բո­լո­րի հա­մար…»:

Կարճ ա­սած, ինչ­քան էլ որ այս ա­մենն ուղղ­ված է Ի­րա­նին խա­ղից հա­նե­լուն, սա­կայն աշ­խարհն այն վի­ճա­կում է, որ այս ա­մե­նը կա­րող է տա­նել մեծ պայ­թյու­նի: Ա­մեն դեպ­քում, նա­եւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ Թեհ­րանն այս ի­րա­վի­ճա­կում ցույց տվեց, որ խա­ղից դուրս գալ մտքով ան­գամ չի անց­կաց­նում, ա­վե­լին, գնում է Մոսկ­վա­յի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի էլ ա­վե­լի խո­րաց­ման: Օ­րի­նակ, այս հար­ված­նե­րից հե­տո Ի­րա­նը եւ Ռու­սաս­տա­նը փո­խըմբռն­ման հու­շա­գիր ստո­րագ­րե­ցին՝ մի­աց­նե­լու ի­րենց բան­կա­յին հա­ղոր­դագ­րու­թյուն­նե­րի հա­մա­կար­գե­րը (SWIFT-ի տար­բե­րա­կով), ո­րի մի­ջո­ցով կհեշ­տաց­վեն ֆի­նան­սա­կան եւ բան­կա­յին փո­խա­նա­կում­նե­րը: Եվ դա երկ­կողմ հա­րա­բե­րու­թյու­նն­երում շատ լուրջ քայլ է:

Մյուս կող­մից, Ի­րա­նի պայ­թյուն­նե­րի ֆո­նին հե­տաքր­քիր հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ լսվե­ցին Էր­դո­ղա­նից: Նախ, որ. «Իմ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը պա­րոն Պու­տի­նի հետ հիմն­ված են ազն­վու­թյան վրա», այ­սինքն՝ չի պատ­րաստ­վում Ա­րեւ­մուտ­քի օ­րի­նա­կով խա­բել նրան: Եվ երկ­րոր­դը, որ «Իրա­նը մի­ա­նում է սի­րի­ա-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի կար­գա­վոր­ման գոր­ծըն­թա­ցին»: Սի­րի­ա­յի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի թե­ման այս պա­հին Էր­դո­ղա­նի հա­մար մեծ կա­րե­ւո­րու­թյուն ու­նի, նա դրա­նով նա­խընտ­րա­կան հար­ցեր է լու­ծում: Եվ ե­թե Ի­րանն այդ հար­ցում օգ­նում է Էր­դո­ղա­նին, ա­պա դա պարզ ակ­նարկ է, որ Թուր­քի­ա­յի նա­խա­գահն ի­րեն ներ­կա հա­կա­ի­րա­նա­կան խա­ղից դուրս է դնում:

Շատ հե­տաքր­քիր է, որ Էր­դո­ղանն այս մա­սին խո­սում է հենց այն պա­հին, երբ Ադր­բե­ջա­նի ու Ի­րա­նի հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը մո­տե­նում են «պլին­տու­սի մա­կար­դա­կի»: Այս դեպ­քում մեկ այլ հարց է ծա­գում` իսկ ի­րա­կա­նում ո՞ւմ «փոքր եղ­բայրն» է Ադր­բե­ջա­նը, Թուր­քի­ա­յի՞, թե` Իս­րա­յե­լի: Ընդ ո­րում, ադր­բե­ջա­նա­կան դես­պա­նա­տան մի­ջա­դե­պի հետ կապ­ված, Ան­կա­րա­յի ռե­ակ­ցի­ան եւս զուսպ էր. թուր­քե­րը մի­այն խնդրե­ցին, որ անց­կաց­վի օ­բյեկ­տիվ քննու­թյուն, եւ ի­րենց տե­ղյակ պա­հեն ման­րա­մաս­նե­րի մասին: Եվ այս ի­րա­վի­ճա­կում ար­դեն մտա­հոգ­վե­լու ա­ռիթ ու­նի Ա­լի­ե­ւը. ա­ռանց Էր­դո­ղա­նի ան­վե­րա­պահ օգ­նու­թյան կա­րո՞ղ է դի­մա­նալ այս մեծ խա­ղում, որ­տեղ ստիպ­ված է բախ­վել Ի­րա­նի եւ Ռու­սաս­տա­նի հետ:

Այս ֆո­նին, ու­շագ­րավ է նա­եւ Ի­րա­քի ԱԳ նա­խա­րար Ֆո­ւադ Հո­սեյ­նի տե­ղե­կատ­վու­թյու­նը, որ Սա­ու­դյան Ա­րա­բի­ա­յի թա­գա­ժա­ռան­գը դի­մել է Ի­րա­քի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րին` Ի­րա­նի Իս­լա­մա­կան Հան­րա­պե­տու­թյան եւ Սա­ու­դյան Ա­րա­բի­ա­յի ԱԳ նա­խա­րար­նե­րի հան­դի­պում կազ­մա­կեր­պե­լու խնդրան­քով: Այ­սինքն, սու­նի իս­լա­մա­կան աշ­խար­հը եւս պարզ հաս­կա­նում է, որ ըն­թա­ցիկ գոր­ծըն­թաց­նե­րը կա­րող են տա­նել ողջ Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւել­քի պայ­թյու­նի, եւ փոր­ձում են Ի­րա­նի հետ մի­ա­սին հա­մա­գոր­ծակց­ված՝ չե­զո­քաց­նել այդ ռիս­կե­րը:

Իսկ ա­հա այս ի­րա­վի­ճա­կում Իս­րա­յե­լը են­թարկ­վում է ողջ իս­լա­մա­կան աշ­խար­հի հետ հա­կա­մար­տու­թյան ռիս­կի, եւ մեծ հարց է, թե կցան­կա­նա՞ շա­րու­նա­կել ա­ռաջ գնալ այդ ճա­նա­պար­հով: Ճիշտ է, ու­նի մի­ջու­կա­յին զենք: Բայց կա՞ ե­րաշ­խիք, որ Ի­րա­նը չու­նի: Կամ մի­ջու­կա­յին հար­վա­ծի դեպ­քում ի՞նչ կմնա տա­րա­ծաշր­ջա­նից: Իսկ ա­ռանց դրա ի զո­րո՞ւ է կռվել Ի­րա­նի դեմ, ե­թե մյուս տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ու­ժե­րը գո­նե չե­զո­քու­թյուն պա­հեն:

Ու այս ի­րա­վի­ճա­կում հաս­կա­նա­լի է դառ­նում, որ ԱՄՆ-ն Պեն­տա­գո­նի ղե­կա­վա­րի փո­խա­րեն պետ­քար­տու­ղա­րին ու­ղար­կեց Իս­րա­յել. դի­վա­նա­գի­տու­թյու­նը մի­ակ հնա­րա­վոր տար­բե­րակն է:

Այ­սինքն՝ ի՞նչ, Mi-6-ի օ­պե­րա­ցի­ան մեծ հե­ռան­կար­ներ չու­նի՞: Նման է դրան: Մնում է սպա­սենք Ա­լի­ե­ւի քայ­լին:

ՔԵ­ՐՈԲ ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ