Իրանն ու Ադրբեջանը մտել են երկարաժամկետ թշնամանքի փուլ

Ի­րա­նը տե­սա­կա­նո­րեն հաս­տատ­ված է հա­մա­րում, որ նա­խօ­րե­ին Սպա­հա­նում ի­րա­նա­կան ռազ­մա­կան օ­բյեկ­տի վրա հար­ձակ­ման թի­կուն­քին կանգ­նած է Իս­րա­յե­լը: Հա­մե­մա­տել են գրո­հած ա­նօ­դա­չու թռչող սար­քի մնա­ցորդ­նե­րը 2019 թվա­կա­նի օ­գոս­տո­սի 25-ին Բեյ­րու­թից հա­րավ ըն­կած վթա­րից հե­տո լի­բա­նան­ցի զին­վոր­նե­րի գրա­ված իս­րա­յե­լյան ա­նօ­դա­չո­ւի մնա­ցորդ­նե­րի հետ՝ հիմ­նա­վո­րե­լով, որ դ­րանք հա­մար­ժեք են:

ԻՍ­ՐԱ­ՅԵ­ԼԻ ԳՈՐ­ԾՈ­ՆԸ

Սա, հաս­կա­նա­լի է, դեռ վերջ­նա­կան հաս­տա­տու­մը չէ: Այ­սինքն, իս­րա­յե­լյան ա­նօ­դա­չուն կա­րող էր Ի­րա­նում հայտն­վել եր­րորդ կող­մի մի­ջո­ցով. վա­ճա­ռել են, ինչ-որ մե­կը գնել եւ օգ­տա­գոր­ծել է: Սա­կայն Ի­րա­նում մեծ են հա­մա­րում հա­վա­նա­կա­նու­թյու­նը, որ Իս­րա­յե­լն ուղ­ղա­կի­ո­րեն կամ ա­նուղ­ղա­կի­ո­րեն ներգ­րավ­ված է հար­ձակ­ման մեջ: Նա­եւ այն ա­ռու­մով, որ ե­թե ան­գամ գոր­ծո­ղու­թյունն ի­րա­կա­նաց­րել են ի­րա­նա­կան ներ­քին ինչ-որ ու­ժեր, ա­պա բազ­միցս է հիմ­նա­վոր­վել, որ այդ ու­ժե­րը գտնվում են իս­րա­յե­լյան եւ բրի­տա­նա­կան հե­տա­խու­զու­թյուն­նե­րի, ինչ­պես նա­եւ սեր­տո­րեն հա­մա­գոր­ծակ­ցում են Ադր­բե­ջա­նի հետ: Գու­մա­րե­լով այս ա­մե­նին նա­եւ փաս­տը, որ Ադր­բե­ջա­նը մի­ան­գա­մայն մտա­ցա­ծին պատր­վա­կով հա­նեց իր դես­պա­նա­տունն Իրա­նից, Թեհ­րա­նի փոր­ձա­գի­տա­կան հան­րու­թյան մոտ ա­ռաջ­նա­յին պլան է ե­կել այն տես­լա­կա­նը, որ այս ամ­բող­ջա­կան գոր­ծըն­թա­ցում գործ ու­նեն ա­ռա­ջին հեր­թին այդ ե­րեք երկր­նե­րի՝ Իս­րա­յե­լի, Բրի­տա­նի­ա­յի եւ, որ­պես ա­վե­լի ներ­քե­ւի օ­ղակ, նա­եւ Ադր­բե­ջա­նի հետ:

Մյուս կող­մից էլ, պաշ­տո­նա­կան Թեհ­րա­նից  չու­շա­ցավ նա­խազ­գու­շա­ցու­մը, որ ի­րենց նկատ­մամբ ագ­րե­սի­ա­յի դեպ­քում պա­տաս­խանն ան­խու­սա­փե­լի է: Եվ դա, ի­հար­կե, պարզ հաս­կա­նում են նա­եւ Իս­րա­յե­լում: Ա­մեն դեպ­քում, թե­եւ պետ­քար­տու­ղար Բլին­քե­նը շտա­պեց Թել Ա­վիվ, ըստ ա­մե­նայ­նի, ծայ­րա­հեղ սրա­ցում­նե­րը բա­ցա­ռե­լու հա­մար, սա­կայն ԱՄՆ-ի մյուս քայ­լե­րը գա­լիս են հու­շե­լու, որ նման զար­գա­ցում­ներն ա­մե­նե­ւին էլ չեն բա­ցա­ռվում: Այս­պես, Ի­րա­նում հար­ձա­կում­նե­րից շատ չան­ցած, ա­մե­րի­կյան ռազ­մատ­րանս­պոր­տա­յին ա­վի­ա­ցի­ան մի շարք թռիչք­ներ ի­րա­կա­նաց­րեց դե­պի Իս­րա­յել: Փոր­ձա­գի­տա­կան նախ­նա­կան տվյալ­նե­րով, Իս­րա­յել է ժա­մա­նել 7 բեռ­նա­տար Քա­թա­րից, 5-ը՝ Թուր­քի­ա­յից, 4-ը՝ Չի­կա­գո­յից եւ այլն: Փոր­ձա­գետ­նե­րը են­թադ­րում են նա­եւ, որ դրանք ներկ­րել են 1000 կմ-ից ա­վել հե­ռա­հա­րու­թյամբ «ցա­մաք-ցա­մաք» դա­սին, ինչ­պես նա­եւ հա­կահր­թի­ռա­յին պաշտ­պա­նու­թյան հա­մա­կար­գե­րի հա­մար հրթիռ­ներ, հրթի­ռա­յին ռա­դի­ո­տե­ղո­րո­շիչ հա­մա­կար­գեր եւ այլն: Մի­ա­ժա­մա­նակ կա նա­եւ լուր, որ Իս­րա­յելն էլ իր հեր­թին ա­րա­գո­րեն Ուկ­րա­ի­նա­յից հետ է կան­չել իր բա­նա­կի 538 հրա­հան­գիչ­նե­րի, ո­րոնք ուկ­րա­ի­նա­կան զին­վոր­նե­րին վար­ժեց­նե­լուց զատ, նա­եւ տե­ղում ու­սում­նա­սի­րում է­ին ի­րա­նա­կան ա­նօ­դա­չու թռչող սար­քե­րի հետ պայ­քա­րե­լու հնա­րա­վոր մար­տա­վա­րու­թյու­նը:

Այս դե­տալ­նե­րը հու­շում են, որ գո­նե Թել Ա­վիվն ու Վա­շինգ­տո­նը տես­նում են Ի­րա­նի եւ Իս­րա­յե­լի մի­ջեւ հրթիռ­նե­րի եւ ա­նօ­դա­չու­նե­րի հար­ված­նե­րի փո­խա­նակ­ման վտանգ, սա­կայն դրա­նով հան­դերձ, ցա­մա­քա­յին բա­խում­նե­րի հա­վա­նա­կա­նու­թյու­նը ա­վե­լի փոքր է: Բանն այն է, որ ծո­վից Ի­րան ներ­խուժ­ման հա­վա­նա­կա­նու­թյու­նը մաս­նա­գետ­ներն ան­լուրջ են հա­մա­րում, հաշ­վի առ­նե­լով ի­րա­նա­կան հի­պեր­ձայ­նա­յին հրթիռ­նե­րի փաս­տը, ո­րոնց դեմ ան­զոր կլի­նեն ծո­վա­յին բո­լոր ՀՕՊ հա­մա­կար­գե­րը: Ցա­մա­քից ներ­խուժ­ման հա­մար Ի­րաքն ար­դեն հայ­տա­րա­րել է, որ չի դառ­նա պլաց­դարմ, եւ են­թադ­րե­լի է, որ նույն մո­տե­ցու­մը կցու­ցա­բե­րի նա­եւ Թուր­քի­ան:

Բայց կա նա­եւ վեր­ջին տար­բե­րա­կը՝ Ադր­բե­ջա­նի հա­րա­վա­յին հատ­վա­ծի եւ Նա­խի­ջե­ւա­նի օգ­տա­գոր­ծու­մը, եւ չե­զոք փոր­ձա­գետ­ներն այդ տար­բե­րակն ա­մե­նե­ւին էլ չեն բա­ցա­ռում: Ի­հար­կե, հաշ­վի առ­նե­լով նա­եւ այն ֆունկ­ցի­ան, որ այս ամ­բողջ պատ­մու­թյան մեջ ի ցույց դրեց Ադր­բե­ջա­նը: Այդ թվում, դես­պա­նա­տան տար­հա­նու­մը, ո­րը նույն մաս­նա­գետ­նե­րը հակ­ված են նա­եւ հա­մա­րել նա­խա­պա­տե­րազ­մյան նա­խա­պատ­րաս­տա­կան քայլ:

ԻՆՉ ՀՈՒ­ՇԵՑ ՓԱ­ՇԱ­ԶԱ­ԴԵՆ

Այս­պի­սով, ի­րա­տե­սա­կա՞ն է Ի­րա­նի դեմ ար­շավն ադր­բե­ջա­նա­կան թա­տե­րա­բե­մից: Նա­խօ­րե­ին այդ տար­բե­րա­կի հա­վա­նա­կա­նու­թյան օգ­տին ար­տա­հայտ­վեց մի­ջազ­գայ­նա­գետ, ա­մե­րի­կյան ի­րո­ղու­թյուն­նե­րից քա­ջա­տե­ղյակ Սու­րեն Սարգ­սյա­նը: «Մի մո­ռա­ցեք պետ­քար­տու­ղա­րու­թյան այն հայ­տա­րա­րու­թյու­նը, որ ե­թե Ի­րան-Ադրբե­ջան ռազ­մա­կան բա­խում լի­նի, ա­պա ԱՄՆ-ն Ադր­բե­ջա­նի կող­քին է կանգ­նե­լու: Այ­սինքն, Ի­րա­նին պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի մեջ ներ­քա­շե­լու լա­վա­գույն մի­ջոց­նե­րից մե­կը դի­տարկ­վում է Ադր­բե­ջա­նը…»,- նշում է քա­ղա­քա­գե­տը: Ա­պա նա նա­եւ դե­տա­լա­վո­րեց. «Մո­տա­վո­րա­պես պարզ է չէ՞, թե որ­տեղ եւ ինչ սցե­նա­րով է տե­ղի ու­նե­նա­լու Ի­րան-Ադրբե­ջան (Թուր­քի­ա)-Իսրա­յել հնա­րա­վոր բա­խու­մը: Նա­խի­ջե­ւան-Սյու­նիք-ԼՂ օ­կու­պաց­ված տա­րածք­նե­րում: Այլ կար­ծիք­ներ կա՞ն»:

Ի­հար­կե, սա մի­ան­գա­մայն հնա­րա­վոր տար­բե­րակ­նե­րից է, ա­ռա­վել եւս, երբ հաշ­վի ենք առ­նում, որ Ադր­բե­ջա­նը շա­րու­նա­կում է ակ­տի­վո­րեն սրել հա­կա­ի­րա­նա­կան հռե­տո­րա­բա­նու­թյու­նը, ընդ­հուպ՝ դրան կրո­նա­կան ե­րանգ տա­լու փոր­ձե­րով: Այս տե­սան­կյու­նից, ի­հար­կե, պա­տա­հա­կան չի կա­րող լի­նել նա­եւ նա­խօ­րե­ին Կով­կա­սի մահ­մե­դա­կան­նե­րի գրա­սե­նյա­կի նա­խա­գահ Ալ­լահ­շու­քյուր Փա­շա­զա­դե­ի հայ­տա­րա­րու­թյու­նը: Փա­շա­զա­դեն, ով մինչ այդ պնդում էր, որ «Իրա­նը եղ­բայր է Ադր­բե­ջա­նի հա­մար», հան­կարծ կտրուկ փո­խեց մո­տե­ցու­մը՝ հայ­տա­րա­րե­լով. «Մենք դա­տա­պար­տում ենք Ի­րա­նում Ադր­բե­ջա­նի դես­պա­նա­տան մոտ տե­ղի ու­նե­ցած ա­հա­բեկ­չու­թյու­նը: Այ­սօր ի­րենց ցա­վակ­ցու­թյուն­ներն են հայտ­նել մեր երկ­րի բո­լոր կրոն­նե­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը: Սա վկա­յում է Ադր­բե­ջա­նում հան­դուր­ժո­ղա­կա­նու­թյան եւ ազ­գա­յին մի­աս­նու­թյան առ­կա­յու­թյան մա­սին: Ի­րա­նից նա­հա­տակ ենք բե­րել, ո­րը եղ­բայ­րա­կան ենք հա­մա­րել: Հի­մա մենք գի­տենք, որ նրանք մեր եղ­բայր­նե­րը չեն, նրանք Հա­յաս­տա­նի եղ­բայր­ներն են: Ինչ­պես հայ­տա­րա­րել է նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լի­ե­ւը, տե­ղի ու­նե­ցած ի­րա­դար­ձու­թյու­նը ա­հա­բեկ­չու­թյուն է… Ի­րա­նում մոտ 40 մի­լի­ոն ադր­բե­ջան­ցի­ներ ռե­ժի­մի գե­րի են»:

Դեռ մի կողմ թող­նենք հար­ցը, թե ի՞նչ կապ ու­նի այս­տեղ Հա­յաս­տա­նը, նկա­տենք, որ այս­պի­սով Փա­շա­զա­դեն միտք է փոր­ձում ներշն­չել: Նախ, թե իբր Ադր­բե­ջա­նում կա «ազգա­յին մի­աս­նու­թյուն» եւ դրա տակ, ի­հար­կե, հաս­կա­նում է նա­եւ կրո­նա­կան մի­աս­նու­թյուն: Դրա­նով էլ, ի­հար­կե, փոր­ձում է ա­ռաջ տա­նել այն միտ­քը, որ Ադր­բե­ջա­նի շի­ա-մահ­մե­դա­կան մե­ծա­մաս­նու­թյունն ա­մե­նե­ւին էլ շի­ա-իսլա­մի ա­ռաջ­նորդ Ի­րա­նի հո­գե­ւոր են­թա­կա­յու­թյան տակ չեն, այլ իր ու Ա­լի­ե­ւի: Եվ երկ­րոր­դը, որ նա­եւ «Իրա­նի մոտ 40 մի­լի­ոն ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը» պետք է այդ ուղ­ղու­թյամբ ա­ռաջ­նորդ­վեն, ընդ ո­րում՝ դեմ դուրս գա­լով ի­րա­նա­կան շի­ա-իսլա­մի ա­ռաջ­նորդ­նե­րին: Հա­յաս­տանն այս­տեղ կապ չու­նի, պար­զա­պես «նրանք Հա­յաս­տա­նի եղ­բայր­ներն են» տրա­մա­բա­նու­թյամբ Փա­շա­զա­դեն փոր­ձում է իր այդ գա­ղա­փար­նե­րի հա­մար կրո­նա­կան հիմք սար­քել:

Ի­րա­կա­նում ի­րեն Կով­կա­սի մահ­մե­դա­կան­նե­րի ա­ռաջ­նորդ հա­մա­րող Ալ­լահ­շու­քյու­րը, ով տա­րի­ներ ա­ռաջ ար­հես­տա­կա­նո­րեն նման ֆունկ­ցի­ա է ի­րեն վե­րագ­րել, ան­գամ Ադր­բե­ջա­նի մու­սուլ­ման­նե­րի ա­ռաջ­նորդ չէ: Այդ երկ­րի ոչ ադր­բե­ջան­ցի շի­ա­ա­կան զանգ­ված­նե­րը կրո­նա­կան ա­ռու­մով ի­րենց գե­րա­գույն իշ­խա­նու­թյուն են ճա­նա­չում Թեհ­րա­նին: Փա­շա­զա­դեն էլ, հաս­կա­նա­լի է, նման հայ­տա­րա­րությ­ուն­ներն ա­նում է Ա­լի­ե­ւի հրա­հան­գով, եւ հենց սա է այս­տեղ ա­մե­նա­կա­րե­ւոր դե­տա­լը: Այ­սինքն, Ա­լի­ե­ւը սրա­նով մի կող­մից ցույց է տա­լիս, որ շա­րու­նա­կում է Ի­րա­նի հետ սուր հա­կա­մար­տու­թյու­նը: Բայց մյուս կող­մից էլ, ի­հար­կե, հաս­կա­նում է, որ ան­գամ սե­փա­կան երկ­րի, էլ ուր մնաց՝ Ի­րա­նի 40 մի­լի­ոն «ադրբե­ջան­ցի­նե­րին» Թեհ­րա­նի «ռե­ժի­մի» դեմ հա­նե­լու շան­սե­րը քիչ են: Դի­մել է Փա­շա­զա­դե­ի օգ­նու­թյա­նը, բայց նա­եւ, ըստ ա­մե­նայ­նի, ներ­քուստ վստահ լի­նե­լով, որ դա լուրջ չէ. Փա­շա­զա­դե­ի կո­չով չէ, որ շի­ա-իսլա­մա­կան աշ­խար­հը կա­րող է դեմ դուրս գալ իր ի­րա­կան հո­գե­ւոր ա­ռաջ­նորդ­նե­րին: Իսկ հա­կա­ռա­կը կա­րող է լի­նել. քիչ չեն օ­րի­նակ­նե­րը, որ Ադր­բե­ջա­նի հա­րա­վա­յին շի­ա­ա­կան ժո­ղո­վուրդ­նե­րը, ո­րոնք սերտ կա­պե­րի մեջ են Թեհ­րա­նի հետ, կտրուկ դեմ են դուրս ե­կել Բաք­վին:

Ու երբ չնա­յած այս ի­րո­ղու­թյուն­նե­րին, Ա­լի­ե­ւը հրահ­րում եւ շա­րու­նա­կում է Ի­րա­նի հետ սուր հա­կա­սու­թյուն­նե­րը, դա, ի­հար­կե, վկա­յում է եր­կու բա­նի մա­սին: Նա կար­ծում է, որ հա­մա­պա­տաս­խան թի­կունք ու­նի՝ ի դեմս Իս­րա­յել-ԱՄՆ-ՆԱ­ՏՕ ուղ­ղու­թյան, եւ երկ­րոր­դը, որ մեծ ա­խոր­ժակ է փայ­փա­յում Ի­րա­նի ուղ­ղու­թյամբ: Ընդ ո­րում, այս երկ­րորդ դե­տա­լը նա­եւ Ի­րա­նում են պարզ գի­տակ­ցում: Օ­րի­նակ, ի­րա­նա­կան քա­ղա­քա­կան փոր­ձա­գետ Էհ­սան Մո­վա­խե­դյա­նը ու­շադ­րու­թյուն է դարձ­րել այն փաս­տին, որ Թեհ­րա­նում դես­պա­նա­տու­նը փա­կե­լով, Ա­լի­ե­ւը պա­հել է Թավ­րի­զի հյու­պա­տո­սա­րա­նը՝ մեկ­նա­բա­նե­լով. «Բա­քուն ա­սում է, որ Ի­րա­նում անվ­տանգ չէ, բայց բաց է պա­հում իր հյու­պա­տո­սու­թյու­նը Թավ­րի­զում: Ին­չո՞ւ: Նպա­տա­կը Ի­րա­նի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը շա­րու­նա­կե­լը չէ, պատ­ճառն այն է, որ Բա­քուն հա­վակ­նում է Թավ­րի­զի սե­փա­կա­նու­թյա­նը եւ կո­պիտ կեր­պով այն չի հա­մա­րում Ի­րա­նի մաս»: Այ­սինքն, որ դրա­նով Ա­լի­ե­ւը ցան­կա­նում է ա­սել, որ Թավ­րի­զը ադր­բե­ջա­նա­կան քա­ղաք է, եւ ի­րենք մնա­լու են այս­տեղ:

Սա, ի դեպ, Հա­յաս­տա­նի (Նի­կո­լին նկա­տի չու­նենք) հա­մար ա­ռա­վել քան ձեռն­տու ի­րա­վի­ճակ է: Այ­սինքն, Ի­րան-Ադրբե­ջան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը մտնում են մի այն­պի­սի եր­կա­րա­ժամ­կետ թշնա­ման­քի փուլ, ո­րի վերջ­նար­դյուն­քը կա­րող է դառ­նալ կա՛մ Ի­րա­նի, կա՛մ Ա­լի­ե­ւի եւ նրա քա­ղա­քա­կան կուր­սի ոչն­չա­ցու­մը: Ու այս ի­րա­վի­ճա­կից Հա­յաս­տա­նը կա­րող է եւ պետք է կա­րո­ղա­նա օգտ­վել:

ՔԵ­ՐՈԲ ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ